Türkiye’de 15 milyondan fazla fiyatlı çalışanın gözü, 20 Aralık’ta açıklanması beklenen minimum fiyatta. Zira minimum fiyat ve buna yüzde 10 yakın fiyat alan çalışanların oranı, toplam çalışanların yüzde 50’sini oluşturuyor. Halbuki Avrupa Birliği (AB) ülkelerinde minimum fiyat ve civarında fiyatla çalışanların oranı yüzde 4’ün altında.
- Reklam -
Kocaeli Üniversitesi Siyaset Fakültesi Çalışma İktisadı Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’nin bir taban fiyatla çalışanlar ülkesi haline geldiğini belirterek bu durumu “asgari fiyat tuzağı” olarak tanımlıyor. 20 yılda Türkiye’de “Emeğin Halleri” başlıklı bir kitap yazan Çelik’le minimum fiyat ve emeğin durumunu konuştuk.
ORTALAMA FİYAT YÜZDE 30 ARTTI
Öncelikle minimum fiyatın gerçek tarifi nedir?
- Reklam -
Türkiye’de personellere olağan bir çalışma günü karşılığı ödenen ve besin, konut, giysi, sıhhat, ulaşım ve kültür üzere mecburî gereksinimlerini günün fiyatları üzerinden minimum seviyede karşılamaya yetecek fiyat formunda tanımlanmakta. Memleketler arası normlara nazaran ise çalışanın yalnızca kendisi değil, ailesinin de muhtaçlıklarının katıldığı bir fiyat. Yani Türkiye’de tespit sistemi milletlerarası standartlarla uyumsuz.
Türkiye’de minimum fiyat ve bu fiyata yakın çalışan oranı nedir?
Merkez Bankası’nın araştırmasına nazaran yüzde 10 minimum fiyat komşuluğunda çalışanların oranı tarım dışı bölümlerde yüzde 43, endüstride yüzde 50’dir. DİSK-AR’a nazaran de bu oran yüzde 49. AB ülkelerinde ise yüzde 4’ün altında. Türkiye minimum fiyatla çalışanların en yüksek olduğu ülke, ancak taban fiyat geliri açısından sonlarda yer alıyor. Avrupa İstatistik Ofisi Eurostat’a nazaran Türkiye, Avrupa ülkeleri içinde en düşük üçüncü minimum fiyata sahip ülke. Başka ülkeler aylık 268 Avro ile Arnavutluk ve aylık 363 Avro ile Bulgaristan.
Asgari fiyat artık genel fiyat haline gelmiş durumda. Ortalama fiyatla makas nedir?
TÜİK İşgücü Maliyeti İstatistikleri taban fiyat ile ortalama fiyat makasının uygunca kapandığını ortaya koyuyor. Taban fiyat 2012’de brüt ortalama fiyatın yüzde 44’ü seviyesinde iken 2020’de yüzde 73’üne ulaştı. Bu süreçte minimum fiyat yüzde 79’a yakın artarken ortalama fiyat yalnızca yüzde 30 oranında arttı. Özetle minimum fiyat dışı emek gelirleri, daha az artıyor. Bu minimum fiyat tuzağı demek.
Asgari fiyat tuzağı ile ne demek istiyorsunuz?
Yani minimum fiyat, genel fiyat seviyesini yükselten bir kaldıraç değil fiyatları minimum fiyata hakikat sıkıştıran bir mengeneye dönüşmüş durumda. Sınıfsal bölüşüm bağlantıları bozuluyor. Büyümeden emek gereğince hisse alamıyor. Taban fiyattaki artışta varlıklı sınıflardan halk sınıflarına kaynak aktarılmıyor bilakis işçilerin bir kısmın geliri kısılarak en alttakilere kaynak aktarılıyor.
Bu bozulma nasıl düzelir?
Toplusözleşme sistemiyle. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı datalarına nazaran Türkiye’de toplu iş kontratı kapsamı yüzde 10’un, özel dalda ise yüzde 6’nın altındadır. OECD ülkelerinde bu oran yüzde 32, AB ülkelerinde ise yüzde 60’tır.
GELİR BÖLÜŞÜMÜ BOZULDU
Emeğin Halleri’nde 20 yılda yaşananlar yer alıyor. Fiyat açısından 20 yılda neler yaşandı?
AKP’nin 20 yılında sendikalaşmadan grevlere, gelir bölüşümden toplumsal güvenliğe kadar pek çok alanda emeğin durumu berbatlaştı. Türkiye bir minimum ücretliler toplumu haline getirildi. Taban fiyat ve öbür emek gelirleri son 20 yılda epey asimetrik biçimde artırıldı. 2002-2022 ortasında en çok artan emek geliri taban fiyat oldu. 20 yılda 30 kat arttı. Fakat birebir devirde ortalama memur maaşı 16 kat, ortalama kamu çalışanı fiyatı 13 kat, ortalama emekli aylığı 16 kat, ortalama memur emeklisi aylığı 13 kat arttı. Halbuki 2002-2022 ortasında varsayımı kişi başına gelir 29 kat arttı.