Sahipsiz hayvanların yeri barınaklar mı, kanun ne diyor?

Fundanur Öztürk | BBC Türkçe – Ankara

Av. İpek Yılmaz

İlk evvel Ankara Mamak Belediyesi, akabinde Konya Büyükşehir Belediyesi’ne ilişkin hayvan bakımevlerindeki çalışanların hayvanlara yönelik berbat muamele imajlarının toplumsal medyaya yansımasının akabinde Türkiye’de sokak hayvanlarının akıbeti yine tartışılmaya başlandı.

Hayvan bakımevi ya da bilinen ismiyle “barınak” dendiğinde aklınıza ne geliyor?

Kamuoyunda yaygın bilinenin bilakis hayvan bakımevleri, sokak hayvanlarının meçhul müddetliğine -belki de hayatları boyu- sokaklardan uzak tutulmaları maksadıyla bakıldığı yerler değil.

2004 yılında yürürlüğe giren 5199 sayılı Hayvanları Müdafaa Kanunu’na nazaran, hayvan bakımevleri sokak hayvanlarının “yuvası” değil; bu merkezlerin misyonu hayvanları kısırlaştırmak, aşılamak ve rehabilite etmekten ibaret. 

Dolayısıyla sokak hayvanlarının ömür alanı aslında kanunda da “sokaklar” olarak tanım ediliyor.  

BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran sokak hayvanları ve insanların uyumlu bir formda yaşayabilmesinin yolu sokaklardaki hayvanları ‘barınaklara’ göndermekten değil, tesirli bir kısırlaştırma siyasetinden geçiyor.

Sokaktaki Patili Canları Yaşatma Derneği (PADER) İdare Şurası Lideri Alper Karmış, kısırlaştırma ile 3 ila 5 yıl ortasında sahipsiz sokak köpeği nüfusunun yüzde 80’ini denetim altına almak mümkün.

“AL, TEDAVİ ET, ALDIĞIN YERE GERİ BIRAK” 

Belediyelerin sokak hayvanlarını toplama yetkisi olup olmadığı sıkça tartışılsa da kanunun ilgili hususu epey açık bir kararda bulunuyor: 

“Müşahede yerlerinde kısırlaştırılan, aşılanan ve rehabilite edilen hayvanların kaydedildikten sonra öncelikle alındıkları ortama bırakılmaları temeldir.” 

Ankara Barosu Hayvan Hakları Merkezi Lider Yardımcısı Avukat Didem Doğu, sokak hayvanlarının bakımevlerinde kalış müddetlerinin tedavi müddeti aşamayacağını söylüyor:  

“Bakımevleri hayvanları sokaktan alıp sonsuza kadar tutabilecekleri yerler değil fakat uygulamada iş bu noktaya vardı. Yani belediyelerin kanunda belirtilen istisnai haller dışında sokaktaki bir köpeği gelip sokaktan toplayın dendi diyerek alıp götürme üzere bir yetkisi yok.” 

“Belediyeler lakin hayvan hastaysa gelip almak, güzelleştirmek ve sonrasında hayvanı aldığı yere geri bırakmak zorunda. Aksi bütün süreçler hukuka büsbütün alışılmamıştır.” 

Av. İstek İtimat Taşdemir

CUMHURBAŞKANI ERDOĞAN: “SAHİPSİZ HAYVANLARIN YERİ BARINAKLARDIR”

Cumhurbaşkanı Erdoğan hususla ilgili yaptığı açıklamalarında tekraren birebir kanıyı vurguluyor: “Sokak hayvanlarının yeri sokaklar değil, barınaklardır.”

Hukukçular ve hayvan hakları savunucuları ise bu tanımın mevcut kanuna karşıt olmasının yanı sıra tahlilden de uzak olduğunu kıymetlendiriyor.

Erdoğan en son 17 Kasım’da, Bitlis’te kuduz sebebiyle hayatını kaybeden 12 yaşındaki Mustafa Erçetin’in ailesine başsağlığı dileyerek, “Sahipsiz hayvanların yeri sokaklar değil, barınaklardır. Gerekli talimatları verdim, bu işi boş bırakmamalıyız” dedi.

Aynı açıklamasında, yalnızca birkaç gün sonra çeşitli ihmallerle gündeme gelecek Konya hayvan bakımevini “ideal bir örnek” olarak göstermişti:

“Bu hususta öncelikli olarak belediyeler, barınaklar inşa ederek sahipsiz, başıboş sokak hayvanlarını toplamalı. Mesela bizim Konya Büyükşehir Belediyemizin hakikaten çok örnek bir çalışması var.”

“Yani hem teşhis hem tedavi ve ondan sonra da hayvanları garipsemeyecekleri alanlara salıverme üzere bir çalışmayı şu anda Beykoz Belediyemiz de Konya Büyükşehir Belediyemiz de yapıyor.”

MAMAK’TA AVUKATLAR DARP EDİLDİ

Hayvan hakları savunucuları ve hukukçular, Cumhurbaşkanı’nın sokak köpeklerinin toplamasına yönelik bu açıklamalarının hayvanlara yönelik hak ihlallerini artırdığını pahalandırıyor.

20 Kasım’da ortak bir açıklama yayımlayan barolar, Erdoğan’ın bu talimatının yasaya muhalif olduğunu vurguladı ve köpek sayısının artmasındaki sorumluluğun kısırlaştırma yapmayan idarelerde olduğunu kaydetti.

Ancak yalnızca birkaç gün sonra, Ankara Mamak Belediyesi’nin sokaklarda adapsız köpek toplama yaptığına dair paylaşımlar başladı. 

Avukat Doğu, “Cumhurbaşkanı’nın sözleri üzerine muhtemelen sokaktaki köpekleri toplamanın büsbütün yasal yerde olduğu düşünüldü ve belediyeler hukuka karşıt bir biçimde adapsız toplama yapmaya başladı” diyor.

Mamak Belediyesi çalışanlarına müdahale eden Ankara Barosu Hayvan Hakları Merkezi Lideri Av. Tuğba Gürsoy ve Av. İnanç İstek Taştekin’in çalışanlar tarafından darp edildiği belirtildi.

Ayrıca akşam saatleri prestiji ile Mamak Belediye vazifelileri tarafından gönüllülere taşlı akınlar gerçekleştiği ve gönüllülerin yaraladığı tabir edildi.

Avukat Doğu, o gün Mamak’ta toplanan köpeklerin birçoklarının küpeli olduğunu ve “şiddet uygulanarak” toplandıklarını belirtiyor:

“İnanılmaz bir süratle, barınak aracıyla orta sokaklara girerek buldukları köpeği tutup atarak, büsbütün hukuka alışılmamış bir biçimde toplamaya başladılar. Bu köpeklerin birçok da küpeliydi. Halbuki, küpeliyse alamazsın. Küpeliyse sen daha evvel kısırlaştırdın, rehabilite ettin ve ilgili bölgeye bıraktın demektir.”

Mamak Belediyesi Veterinerlik Hizmetleri Müdürü Kevser Güney ise basın açıklamasında adapsız toplama yapılmadığını savunarak, haklarında “algı çalışması yapıldığını” belirtti:

“Sosyal medyada bir haftayı aşkındır mevzuyla alakası olmayan başlıklar atılıyor, halk galeyana getiriliyor. Beni, işçimi, kurumumuzu ve belediye liderimizi gaye haline getiren algı çalışması başlatıldı. Bu algı, olay ile hiçbir biçimde bağdaşmamaktadır.”

Av. İpek Yılmaz

SON KULLANMA TARİHİ GEÇMİŞ İLAÇLAR, MÜŞAHADE ALANLARINDA MEYYİT FARELER… 

Henüz Mamak’ta yaşananlar netliğe kavuşmamışken, toplumsal medyaya Konya hayvan bakımevindeki bir çalışanın bir köpeğin başına kürekle vurduğu imajlar düştü.

Bu imajlarla ilgili başlatılan soruşturmada gözaltına alınan iki kişi çıkarıldıkları Sulh Ceza Hakimliği’nce ‘bir mesken hayvanına yahut evcil hayvana azap etme’ cürmünden tutuklanarak cezaevine gönderildi.

Baro temsilcileri ve mahallî hayvan muhafaza vazifelilerinin bakımevinde yaptığı incelemelere nazaran şu tespitler sıralandı ve bu raporun kabahat duyurusu ile savcılığa iletildiği belirtildi: 

• Son kullanma tarihi geçmiş çok sayıda ilacın bulunduğu, müşahade alanlarının güneş almayan yere konumlandırıldığı ve kimilerinde meyyit farelerin yer aldığı,
• Hasta ve sağlıklı hayvanların bir ortada tutulduğu, Sahiplendirilmeye uygun köpeklerin sahiplendirilmediği, kısırlaştırılmış küpeli hayvanların kanuna alışılmamış olarak hapsedildiği,
• Doğal hayat alanı olarak ayrılan yerlerde tutulan köpeklerin çok önemli deri hastalıklarının bulunduğu, hayvanların epey zayıf ve bakımsız olduğu,
• Köpeklerin yaşadıkları ve tedavi gördükleri alanlardaki yerin uygun olmadığı bu sebeple de idrar ve dışkı birikintileri oluştuğu, hijyenik bir ortam sağlanmadığı
• Tehlikeli olarak isimlendirilen ırkların 3-4 metrekarelik yerlerde güneş görmeyecek halde, yanları ve üstü kapalı alanlarda bakıldığı, konuları raporlanmıştır.

Konya Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar Şube Müdürlüğü ise Genel Müdürü başkanlığında bir heyetle bakımevine resmi denetim ve kontrol yapıldığını ve tüm hayvanların sıhhat durumlarının âlâ olduğunu açıkladı.

Avukat Doğu, hayvan bakımevlerinin durumunun çok uzun vakittir benzeri olduğunu ve bu hak ihlallerinin fakat “tespit edilebildikçe” ortaya çıktığını, tesirli bir kontrol düzeneğinin işlemediğini pahalandırıyor:

“Bizim gezdiğimiz kimi barınaklarda damar yolu açılmasına dahi ekipman yok. Kısırlaştırmayı yalnızca yetkili veteriner tabibin yapması gerekirken, kısırlaştırma sürecini rastgele bir işçinin dahi yapabildiği görülüyor. Barınaklardaki ihmaller çok büyük.”

Sokaktaki Patili Canları Yaşatma Derneği (PADER) İdare Heyeti Lideri Alper Karmış, “Konya barınağında 4 bin civarında köpek olduğu söyleniyor. Nüfusun bu kadar çok olmasının sebebi de tutmak ve bırakmamak” diyor.

Karmış, Konya barınağında kanuna alışılmamış formda işletilen ve mühürlenmesi gereken alanlar olduğunu söyleyerek, “Barınağın haricinde, doğal hayat alanı ismi altında 3-4 tane büyük, etrafı çevrilmiş alan var. Bunların içerisinde 500-800 köpek var, bu köpekler nizamlı olarak birbirini parçalıyor” diyor:

“Konya Büyükşehir Belediyesi köpek başına 300 TL ödeme yaparak, köylere köpek sahiplendiriyor. Köylü bu parayı alabilmek için köpek sahipleniyor. Bu köylüler, bu köpekleri vahim şartlarda tutuyor. 1 metrelik zincirlere bağlı tutuluyorlar ve yalnızca ekmekle besleniyorlar.” 

KISIRLAŞTIRMA NEDEN KIYMETLİ?

Uzmanlara nazaran sokak hayvanlarını barınaklarda tutmak kadar, birinci alındığı bölgeden bir öteki yere bırakmak da sorun teşkil ediyor.

Doğu’ya nazaran, alıştığı bölgeden alınıp bir öteki bölgeye bırakılan bir köpek orayı yabancılıyor, yemek ve su bulmakta zorlandıkça agresifleşiyor:

“Köpeğin alıştığı ve kendine belirlediği bir bölgesi var. Şikâyet üzerine alınıp diğer bir yere bırakıldığında o hayvan yüzde yüz agresifleşiyor. Öncelikle popülasyonu denetim altına almak gerekiyor, o da kısırlaştırmayla oluyor.”

“Bunun tahlili kısırlaştırmak, rehabilite etmek, aşılamak ve aşıladıktan sonra oradaki hayvanı olabildiğince toplum içinde yaşamasını sağlamak. Onları dağ başına atalım ve kendi kendilerine beslensinler diyemeyiz; bu gerçekçi beklenti değil, bu onları vefata terk etmek.”

Bu sebeple birinci yapılması gereken şey, tesirli bir kısırlaştırma siyaseti olarak görülüyor.

Karmış, “Hayvanları beslemenin günü kurtardığını lakin kısırlaştırmanın geleceği kurtardığını fark ettiğim anda, yılda ortalama 750-1.300 ortasında hayvanı kısırlaştırmaya başladım” diyor.

“Doğru bakımevleri, yüzde yüz kısırlaştırma ve azamî sayıda sahiplendirmeye gereksinimimiz var” diyen Karmış, Türkiye’nin sokak hayvanlarını kısırlaştırma suratı artmadıkça meselelerin çözülmeyeceğini pahalandırıyor:

“Türkiye’de 4-6 milyon ortasında sahipsiz sokak köpeği olduğunu düşünüyoruz. 3 ila 5 yıl ortasında yapılacak agresif kısırlaştırma sonrasında, Türkiye’de köpek nüfusunun yüzde 80’den fazlası denetim altına alınabiliyor. Aksi halde hem hayvanlar hem de beşerler mağdur olacak”

Temmuz ayında değişen kanunla, sokak hayvanlarının kısırlaştırmasıyla ilgili belediyelere düşen yükümlülükler de güncellendi.

Hayvan hakları savunucuları, her ilçe belediyesinin kendi hayvan bakımevleri olması gerektiğini savunurken, kanuna eklenen yeni unsur yalnızca nüfusu 25 binden fazla olan ilçe belediyelerinde hayvan bakımevleri kurulmasına ve daha küçük yerleşim yerlerindeki hayvanların da burada bakılmasına hükmetti.

Karmış, “Her ilçenin kendi bakımevi olmazsa bu kanunu ciddiye almazlar, ilçeler köpekleri birbirine bırakır dedik. Dediğimiz gerçekleşti, son aylarda daima öbür ilçelere köpek atma haberleri geliyor” diyor.

Avukat Doğu, kısırlaştırmanın yanı sıra kanunun öngördüğü cezaların da caydırıcı olması ve kanunun eksiksiz uygulamasına gerektiğine vurgu yapıyor:

“Barınaklar ve sokaklarda hayvana yönelik şiddetin giderek artmasının bir sebebi de maddedeki cezaların caydırı olmaması ve re’sen soruşturulabilirlik bulunmaması. Bu sebeple hayvana yönelik hukuka ters fiiller her ne kadar kabahat olarak nitelendirilse de birçok ne yazık ki yaptırımsız kalıyor.”

“Toplumda insan haklarını savunanlar ya da hayvan haklarını savunanlar üzere iki farklı küme varmış üzere gözüküyor ancak hayır. Mevzuya yalnızca ‘hayvan sevgisi’ olarak bakamayız. Hayvanları, hakları olan canlılar olarak her birimizin baştan kabul etmesi gerekiyor.”