Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Brüksel seferi Türkiye’de sağ siyasetin ve milliyetçi-muhafazakâr geleneğin NATO ile yaşadığı ikilemi bir kere daha görünür kıldı.
- Reklam -
Bir yanda Batı’ya alternatif hatta Batı aykırısı bir medeniyetin temsilcisi olma tezi öteki yanda gerek tarihi gerek jeopolitik zorlamaların sonucu olarak Batı’nın en mücessem silahlı hali olan NATO’nun tam üyesi olma hali daima bir tansiyon üretiyor.
Bu tansiyonu birkaç yıllık ya da birkaç on yıllık vakit düzlemine indirgemek süreci küçümsemek olur. Temelde Avrupa’da yaşanan aydınlanma süreci ve sanayi ihtilalinin tetiklediği dönüşüm ile Osmanlı’nın ortasındaki kalkınma ve medeniyet tasavvuru makasının açılmasının bugüne yansıması bu ortada kalma hali.
Tanzimat’la Osmanlı aydını hem Avrupa’ya benzeme hem eskiyi muhafaza eforu içine girdi lakin ortadaki fark dikişin tutmasına müsaade etmedi. Esasen başlamış ıslahat ve dönüşüm süreci tarihî bağlamın da iteklemesi sonucu Cumhuriyet’le zirveden inmeci ve dayatmacı bir ‘modernleşme’ye evrildi. Bu sefer Doğu-Batı yarılması içeri taşındı ve tansiyon çizgileri kendilerine daha yerli ve gerçek aktörler buldu.
- Reklam -
Bu durum yıllardır doğuya yönelmesinden korktuğu bir geminin güvertesinde batıya koşmaya çalışanlarla batıya seyrettiğini düşündüğü geminin güvertesinde doğuya koşmaya çalışanların kör hengamesinden diğer bir şey üretmedi. Gelinen noktada Türkiye’nin istikameti ve yeri neresi tartışmasını seviyeli bir halde yapmak bir yana nitekim nereye seyrettiğimize dair sarih bir yanıt da pek verilemedi.
Buna Soğuk Savaş sırasındaki kutuplaşma sürecini, Batı’nın Sovyetleri yeşil çevreleme siyasetini, devletin dini hem kendi istediği hem de anti-komünist forma sokma eforlarını da ekleyince geçmişten gelen travmaların tedavi edileceği bir ortam hiç yaşanmadı.
AK Parti birinci on yıl bu olağanlaşma güya olabilirmiş ışığı verdi.
Hem muhafazakâr hem demokrat, hem Orta Doğu’daki komşuları ile yakın hem Avrupa Birliği ile üyelik sürecinde ara alan, hem klâsik kimliğinden utanmayan hem Müslüman Kardeşlere laiklik daveti yapan bir duruş tahminen de hepimize gerçek gelen bir illüzyondu.
Geldiğimiz noktada farklı medeniyetleri yatay kesebilen böylesi bir dünya algısının gerçek düşünsel ve toplumsal temelinin olmadığını anlamış durumdayız. Fakat birinci on yıl biriktirilen kredi ve Cumhuriyet’in getirdikleri, her ikisine de tam sahip çıkamayan bir iktidarın elinde araçsallaştırılmış bir durumda. Bu süreci tam pahalandırmak için tahminen hala vakit geçmesi gerek.
Son NATO doruğu; öncesi, kendisi ve sonrası ile bu ortada kalmanın bir turnusol kağıdına döndü.
NATOcu olma utancını taşımak istemeyen; Rusya ile çok, ölçüsüz ve temelsiz yakınlaşmayı hem meşrulaştıramayan hem olması gereken tabana geri çekemeyen; tüm bunlarla birlikte de kendini tekrar tahkim eden Batı’nın savaşlar sonrası en temel kurumu NATO’daki tam üyelik durumundan da vaz geçemeyen Erdoğan’ın birinci günkü açıklamaları bu ortada kalmışlığın ve yönsüzlüğün bir itirafı idi aslında.
Erdoğan savaşın birinci günlerinde “Bizim NATO’nun tutumuyla alakalı tutumumuz çok net. Sıradan bir kınama cümbüşüne dönmemeli. NATO’nun daha kararlı bir adım atması gerekirdi.” derken hem NATO ülkelerinin Ukrayna’ya silah göndermesi hem Türkiye’nin o sırada netleşmeyen tavrını anmamayı tercih etti.
Son beş yılın ideolojik temeli olmayan refleksif ve oportünist milliyetçilik rüzgarının da tesiri ile Batı aykırılığı üzerinden kurgulanan siyasal lisanın tüketicisi iktidar siyasetçileri ve toplumsal medya fenomenleri de bu anti-NATO konumu sahiplendi.
Lakin toprakta Türkiye için de gerçek güvenlik riski olan Rusya’yı dengeleyecek odak olarak NATO öne çıkınca üstüne de güvenlik çıkarları ile insan hakları ve demokrasi telaşlarını öteki bahara erteleyen Batı başşehirleri Erdoğan ile yine köprüleri kurunca hava değişti.
Erdoğan’ın Brüksel’deki NATO karargahına girme manzaralarının üzerine kahramanlık türküleri ekleyip de kurgulanan ‘fethe giden lider’ imgesi NATOsuz yapamayan lakin bu bağlantıyı başında rasyonel bir yere de oturtamayan bakışın bir yansıması.
Erdoğan Brüksel’den dönerken kullandığı lisan ile NATO’yu daha rasyonel bir yere oturtan, NATO kimliğinin altında ezilmeyen tersine konut sahibi olarak sürece istikamet vermeye çalışan bir fotoğraf verdi. Açıklamada kullandığı ‘biz’ tabiri Türkiye’nin Brüksel’de konuk olmadığının bir tescili. Bu yaklaşımın kalıcı olup olamayacağına dair ne geçmiş deneyimler ne Erdoğan’ın siyasal gel-gitleri ne de Rusya’ya verilen ve hala içeriğine hâkim olmadığımız kelamlar optimist olmamıza müsaade veriyor. Ancak an itibariyle durum bu.
Unutmadan. Muhafazakâr milliyetçiliğin NATO ile imtihanını mahkûm etmekte büyük maharet gösteren Türkiye solunun kahir ekseriyetinin de Ukrayna’yı işgal eden ve bu sefer esmerleri değil sarışın mavi gözlüleri öldürmekten çekinmeyen Moskova muhibbi duruşları bu damarın yaşadığı ikilemi de açık ediyor.
Milliyetçi muhafazakâr kısmın ana çizgisi, İsrail’in Filistin işgalinde ya da ABD’nin Irak’ı tarumar etmesinde Batı aksisi duruşu ile daima kendisini en azından vicdani olarak paka çekme uğraşında oldu. Sol kesim ise Suriye’de, Afganistan’da ya da Ukrayna’da Rusya zıddı hal alamayarak sağın eksiklikleriyle var olan vicdanından da Avrupa solundan da ayrışmayı başarıyor.
Rusya aykırısı olamamakla malul sol bedel setinin ikilemleri ile ABD ile her vakit tam çözemediği problemleri bulunan sağ medeniyet niyetinin kimi vakit vizyonsuz çıkmazlarını ahlaki açıdan mukayese etmek ise bu satır itibariyle köşenin sonlarını aşıyor.
Bugün itibariyle sağın bilhassa son 6 yıldaki iktidar geçmişiyle, solun ise dünya algısındaki çarpıklıklarla ahlaki üstünlüğü kaybettiği bir periyoda giriyoruz. Karşı kampı mahkûm etme ve muadil yanlışlar üzerinden üstünlük kurma eforuna girmeden ortak bir gelecek kurgulama bahtı var mı?
Global düzlemde de ne Irak’ı işgal edenler ne Suriye ve Ukrayna’ya girenler bir adalet vadetmiyor. Herkes çıplak. Sıfırdan bir vizyon mu inşa edilecek? Eski reflekslerin kurbanı mı olunacak? Ankara da bu kurguda kendine gerçek bir taraf ve pozisyon bulabilecek mi? Sorular yanıtlardan daha çok.