‘Kıyameti koparan, 1991 sonrası Batı’nın geliştirdiği hukuki yorumları ilk kez Rusya’nın kullanması’

Rusya Federasyonu‘nun ABD takviyesiyle BM onaylı Minsk Mutabakatlarını çöpe atarak 2014’ten bu yana denetimi dışında olan Donbass’a saldırmaya hazırlanan Ukrayna’ya müdahalesi tartışılıyor. Bilhassa Soğuk Savaş’ın bittiği 1990’larda bu yana Yugoslavya başta olmak üzere dünyanın pek çok bölgesinde BM onayı olmaksızın milletlerarası hukuka ters sayısız müdahale, işgal ve darbe gerçekleştirmiş olan ABD idaresi, BM hukuku çerçevesinde ‘egemenlik’ alanına çekilerek Moskova’nın müdahalesini ‘işgal’ olarak nitelendiriyor.

Moskova ise Ukrayna’da ABD idaresinin 2014 darbesinden bu yana desteklediği çok sağcı neonazi kümelerin tehdidi altındaki Rusça konuşan ve Rus asıllı nüfusa yönelik akın hazırlığına atıf yaparak ‘özel operasyona’ giriştiğini söylüyor, ‘denazifikasyon‘ ve ‘demilitarizasyon’ maksatları koyuyor. Moskova Minsk Anlaşmaları’nın ‘ölü ilan edildiği’ bir ortamda ABD’nin NATO’nun genişleme stratejisi çerçevesinde Rusya’yı kıskaca alma maksadında Ukrayna’yı sıçrama tahtası kıldığını söylerken, ortak tarih, akrabalık ve kültür bağları bulunan bu ülkenin ‘tarafsızlaştırılmasına’ vurgu yapıyor.

Ukrayna krizine dair milletlerarası hukuk bağlamındaki tartışmaları Kamu Hukukçusu Dr. Mehmet Cemil Ozansü ile konuştuk.

‘1945 hukukunun genel prensiplerinin içini yorum yoluyla boşalttılar’

Dr. Mehmet Cemil Ozansü’ya nazaran, bugün yaşananlar bir hukuk tarihi perspektifiyle ele alınmaza, anlaşılması mümkün olmaz. Dünyada kurulan son formel sistemin İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda 1945’le yaratıldığını anımsatan Ozansü, 1991’den sonra ‘insani gerekçelerle’ çeşitli müdahalelerde hukukun genel prensiplerinin yorum yoluyla içinin boşaltıldığını söyledi. Ozansü’ye nazaran bunun başlangıcı Yugoslavya saldırısı:

‘Önleyici atak konsepti oluşturdular, bu daha çok askeri bir kavram’

Ozansü, Yugoslavya’da ‘soykırım ve insanlığa karşı kabahat işlenecek, acil müdahale etmeliyiz’ yorumlanmasıyla davranıldığını anımsatırken Bush doktrininin ise 11 Eylül 2001 taarruzlarının akabinde ‘önleyici müdahale’ konseptini eklediğini vurguladı. Ozansü, bunun daha çok ‘askeri bir kavram’ olduğunu söylerken, bu yolla Afganistan ve Irak operasyonlarının yapıldığını belirtti:

“Rusya da bugün basılmış olan ayak izlerine bakarak yürüyor. Daha evvelden yapılmış olan insancıl müdahale ve 11 Eylül’den sonra önleyici legal müdafaa konsepti oluştu. Bu konsept çok daha askeri bir kavram. Yugoslavya harbinde daha 1945 nizamına referans verebilen bir içerikle hareket ettiler. Soykırım ve insanlığa karşı cürüm izlenecek, biz buna acil bir halde müdahale etmeliyiz diyerek müdahale ettiler. Bush doktrini sonrasında, 2001 hücumlarından sonra Amerika’nın ortaya atmış olduğu yeni konsept çok daha askeri münasebetlere dayanıyor. Oradan gelebilecek bir askeri taarruz kelam konusu olduğunda, oradaki ulusal egemenliği ya da oradaki devletlerarası hukukun gerektirdiği prensipleri ihlal eder biçimde faal olarak önleyici formda legal müdafaada bulunabileceklerini sav ettiler. Hem Afganistan hem Irak devletine bu operasyonlar gerçekleştirildi. Bunların hepsi aslında memleketler arası hukuka alışılmamış.”

‘Kıyameti koparan fark 1945’in karşı öznesi olarak Rusya’nın harekete geçmiş olması’

Ozansü’ye nazaran bugün kıyameti koparan problem, 1991 sonrası Batı’nın geliştirdiği türel yorumları birinci kere Rusya’nın kullanması. Batı’nın 1991’de Soğuk Savaş’ı kazanmanın verdiği hissiyatla, ‘el üstünlüğü bizdedir, bunları tek taraflı olarak ulusal egemenlikler aleyhinde yalnızca biz kullanabiliriz’ dediğini aktaran Ozansü, hukukun son analizde bir argüman sorunu olduğunu anımsattı. Ozansü bugün olup bitenin 1945 sistemini kuran karşı öznenin de tıpkı hukuku normlara birebir yorumu tatbik etmesi olduğunu belirtti:

“Rusya insanlığa karşı cürümler işlendiği, Rus azınlığa insancıl hukuku ihlal eden çeşitli yaptırımların uygulandığı üzere bunları argümante ediyor. Hasılı şu ana kadar geliştirilmiş olan 1991 sonrası hukuksal yorumları birinci kez Rusya’nın kendi atılımlarında gerekçelendirmeye başladığını görüyoruz. Kıyameti koparan sorun bu aslında. ‘Biz 1991’de Soğuk Savaş’ı kazandık, el üstünlüğü bizdedir, yeni tertip bize aittir, münasebetiyle biz bunları tek taraflı olarak öteki ulusal egemenlikler aleyhine kullanabiliriz. Fakat bunun diğer bir devlet tarafından argüman edilmesini kabul edemeyiz’ deniliyor. Hukuk bir sav sorunudur. Milletlerarası hukuk kelam konusu olduğunda bu daha bariz ortaya çıkar. Zira milletlerarası hukukta bir üstün üçüncü yoktur. İç hukukta üstün üçüncü her vakit devlettir. Biz bir hasımlık meydana geldiğinde devletin bu işi uzlaştıracak ve son olarak karara bağlayacak mahkemelerine müracaat ederiz. Fakat memleketler arası hukukta bu çok sonlu bir biçimde, devletlerin otoriteleri kabul etmesi halinde mümkün olabilecek bir şey olduğundan bu üstün bir üçüncünün olmadığı bir hukukilik kelam mevzusudur. Bir yanıyla da memleketler arası hukukun bir esprisine de gelişmesine de imkan veren bir şeydir. 1945 sistemi formel manada varlığını sürdürüyor. Temel esprisi, şiddet monopolünün BM vesayeti altında icra edilebilir olması. Kimsenin şahsen ihkakı hakta bulunmaması, kendi başına hukuku ilan etmemesi, bunun yerine rastgele bir çatışma kelam konusu olduğunda bunun BM üzerinden halledilmesi. Yugoslavya harbinden beri Rusya’nın veto ihtimalini öngören NATO kuvvetleri burada kendi başlarına BM vesayetini atlayarak bir münasebet öne sürerek, kendi askeri operasyonlarını yapıp o manada muvaffakiyete ulaştılar. Bu dünya sistemi bakımından değerli, yeni bir şey olmuyor. Fark, karşı öznenin hareket ediyor olması, 1945 tertibini kuran karşı öznenin de birebir hukuku normlara birebir yorumu tatbik ediyor olması bizde bu heyecanı uyandırıyor.”

‘1991’den sonra ‘uluslararası kamuoyu’ diye bir kavram icat edildi’

Hukukun bir çatışmanın düzenlenmesi problemi olduğunu, lakin tek taraflı değiştirme teşebbüsünün bugünkü ortamı yarattığını vurgulayan Ozünsü’ye nazaran 1991’den sonra artık ‘uluslararası kamuoyu’ diye bir kavram ortaya atıldı fakat bu yalnızca ‘Batı bloğunun o anki siyasi çıkarlarını’ söz ediyor:

‘Rus muharrirlerin kitaplarını kaldırıyorlar, Nazilerin Berlin Üniversitesi önünde kitap yakma merasimlerinden ne farkı var?’

Yugoslavya savaşının Avrupa’da bütün siyasi partileri ikiye böldüğünü ve tartışmalar yaşandığını anımsatırken, “Yugoslavya harbinden beri Batı politik fikrinde büyük bir saldırganlığa eğilim olduğunu tespit edebiliriz” diyen Ozansü’ye nazaran Avrupa ışık süratiyle çok sağa yöneliyor. Bugünkü gelişmelerden faydalanacak olanın yeni kurulan faşizan partiler olduğunu belirten Ozansü, “Rus muharrirlerin kitaplarını kaldırıyorlar, Nazilerin Berlin Üniversitesi önünde kitap yakma merasimlerinden ne farkı var” diye sordu:

“Yugoslavya harbiyle, devamından gelen Afganistan’da yapılan müdahalelerde de temel bir fark var, askeri olana dönüldü. Çıplak bir biçimde ortaya çıktı siyasi şeyler. Evvel bu kibar bir biçimde başladı, Avrupa’da da tartışıldı. Almanya’da Yugoslavya harbi sırasında bütün partiler ortadan ikiye bölündü. Bu müdahaleye karşı çıkan sağ partilerden şu itiraz geldi, ‘Biz bugün bunu yaparsak -Rusya’yı kastederek- yarın bunu diğer bölgesel güçler de kendi çıkarları çabasıyla kullanacaklardır’. Alman siyasi unsurlarından biri İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Alman ordusunu asla yurt dışında görevlendirmemek varken, çok net bir halde Yeşiller Partisi’nden Dışişleri Bakanı Joschka Fischer “Soykırımda da vebalimiz var, Yugoslavya’ya müdahale etmeliyiz” münasebetini koydu. Bunu Yeşiller eliyle yaptılar. Bugün Alman Parlamentosu’na bakıyoruz, bütün fraksiyonlar gelişmeleri ayakta alkışlıyor. Yugoslavya harbinden beri Batı politik kanısında büyük bir saldırganlığa eğilim olduğunu tespit edebiliriz. Dün Oskar Lafontaine, bu münasebetlerle Die Linke’den istifa etti. ‘Nasıl olur da Ukrayna’da çatışmayı kışkırtıcı şeyler yaparlar’ diye kendi partisini de eleştirerek istifa etti. Milletlerarası hukukta o denli bir yükümlülük de vardır, savaşı kışkırtıcı değil teskin edici biçimde müdahale edilmesi lazım. Avrupa’da ışık süratiyle çok sağa gerçek bir yönelim kelam konusu. Bundan faydalanacak olanlar da elbet yeni kurulan faşizan partiler. AfD’nin bundan faydalanacağını söyleyebiliriz. Rus müelliflerin kitaplarını kaldırıyorlar. Bunu gördüğümüzde Nazilerin Berlin Üniversitesi önünde kitap yakma merasimlerinden ne farkı var? Kozmik kültüre saldırılan içerikler de tıpkı.”