Jonah Kompleksi Nedir?

Kendi ayakları üzerinde durmaya başladığı andan itibaren beşerler kendilerini başkalarıyla bir yarış içinde bulur. Bu yarışta herkesin maksadı kazanmak olsa da birtakım durumlarda bireyler, kazanabilecekken kendilerini geri itiyor. Birçok kişi de bu durumu görüp sonlanarak, kendilerini geri iten bu bireylere ’nankör’ damgası vuruyor.

Pekala sahiden bu durum nankörlük olarak yorumlanabilir mi? Bu sorunun karşılığını vermek için tarihte birinci olarak Abraham Harold Maslow tarafından ortaya atılan Jonah kompleksini açıklayacağız. Haberiniz olmadan üzerinizde taşıyor olabileceğiniz bu durum, gelecekteki memnun hayatınızın önüne sert bir bariyer koyabilir. Hatta koymuş olabilir bile, birkaç kez.

Kısaca nereden geliyor bu Jonah kompleksi?

Yunus kompleksi olarak da karşınıza çıkabilecek olan bu durum, ismini tıpkı ismi taşıyan peygamberin öyküsünden alıyor. Kelam konusu öyküde kısaca Hz. Yunus, Nineveh kentine oradaki insanları uyarması ve hakikat yolu göstermesi üzere gönderiliyor. Lakin bu misyonundan uzaklaşan peygamber, gelen buyruğun bilakis Tarshish kentine yanlışsız gemiyle yola çıkıyor.

Verilen emre karşı çıkan peygamberin üzerine kuvvetli bir fırtına gönderiliyor ve gemidekiler, peygamberi denize atarak fırtınadan kurtuluyor. Daha sonra birçok kişinin duyunca hatırlayacağı balık, Hz. Yunus’u yutup 3 gün boyunca karnında tutuyor. Tekrar karaya bastığında ise peygamber, verilen buyruğu yerine getirip Nineveh halkını uyarıyor ve üzerlerine gelen felaketin önüne geçiyor.

Lakin Hz. Yunus, bu özelliğini başta kullanmadığı için potansiyelini yerine getiremeyip sorumluluktan çekilmiş oldu. Bu da günümüze Jonah kompleksini getirdi.

Günümüzdeki örnekleri neler?

Aslında çalışınca kolay geleceğini bildiğiniz bir derse çalışmak yerine vakit öldürme, seçileceğinizden emin olduğunuz bir iş görüşmesine geç gitme, çabucak bitirebileceğiniz bir işi yapmak yerine örnek olarak telefonla uğraşma üzere birçok durumu, Jonah kompleksinin günümüzdeki örnekleri olarak gösterebiliriz.

Bunları gerçekleştiren bireylere dışarıdan bakıp iç dünyalarını görmeyenleri asıl düşündüren kısım da burada başlıyor:

Aslında bize yarar sağlayacak olan bu işlerden neden kaçıyoruz?

Bunun hem şahsî hem de toplumsal bağlamda çeşitli sebepleri bulunuyor lakin genel olarak iki başlık altında toplayabiliriz. Bunların birincisinde büyük ölçüde ferdî bir sebep varken başkasında topluma bağlı yaşamanın tesirli olduğunu görüyoruz.

Şahsî olanla başlayalım: Kaçtığımız şey öncelikle sorumluluğun ta kendisi

Şu an elinizde olan işinizde pek başarılı olabilirsiniz. Hatta tahminen o kadar güzelsinizdir ki tüm çalışan arkadaşlarınız terfi alacağınıza kesin gözüyle bakar. Bu noktada muvaffakiyetinizin görülmesi her ne kadar sevindirici olsa da akabinde yeni durumun getirdiği yeni sorumlulukların korkusu gelir.

Bu da olduğunuz yerden yükselip yeni sorumlulukları ve yeni vazifeleri kucaklamayı daha az tercih edilesi hâle getirir. Sonuç olarak bu durum, elinizdeki ipleri büsbütün bırakmasanız da görece daha rahat bir biçimde tutmanıza sebep olur. Yani tahminen de birden fazla kişinin hayallerini kurduğu o terfi, sizin için daha başlamadan eziyet olur. Sonucunda da kendinizi sabote etmiş olursunuz. Bu noktada “Ya yapamazsam?” kanısı de büyük rol oynar.

Elbette bunu iş dünyasıyla sınırlamak yanlış olur. Hayatın sayısız alanında bu üzere durumlara rastlamak mümkün.

Topluluktan başka kalmamak için kendinizi geriye çekiyor olabilirsiniz:

Kolay bir örnekle açıklamak gerekirse, okul imtihanlarından konuşan bir küme öğrencinin imtihan sonrası notları tartıştığını düşünelim. Hepsi birbirine yaklaşık notlar almış olsun ve bunu da bir dayanışma noktası olarak kullansınlar.

Bu arkadaş kümesinden biri, daha sonra derse kâfi ilgiyi gösterdiğinde çok da sıkıntı olmadığını fark etsin ve sonuç olarak çalışıp, imtihanda başka arkadaşlarından yüksek bir not alsın. Bu noktada bir dışlanma durumu gerçekleşecektir. Elbette bu durum, onunla konuşmayı kesip bir daha bağlantıya geçmeyecekler demek değil.

Daha çok, bahsettiğimiz durumda yüksek not alan öğrenci, başkalarının ‘düşük not’ bahisli konuşmalarının dışında kalacak. Zira o artık yüksek not alan bir öğrenci. Düşük not alanların dayanışma noktası olarak kullandığı durumu aşıp notunu üstlere taşıdı. Pekala, notu çok yüksek olmasına karşın arkadaşlarıyla ortasındaki sohbet daraldığı için huzursuz hissetmesi olağan değil mi?

Bu noktada notunu yüksek tutup daha yeterli bir eğitim hayatı sürdürebilir yahut kendini sabote ederek arkadaşlarıyla birlikte kalabilir. Jonah kompleksinin insanları ayırdığı nokta tam da burasıdır. Tanıdık geldiyse siz de bu noktada durup, kendi davranışlarınızı sorgulayıp içeriği okumaya devam edebilirsiniz. Artık hem şahsî hem de toplumsal sebeplerle bu durumdan muzdarip olanları ortak paydada buluşturan tabire gelelim: Çok telaş

İnsanı ele geçiren ziyanlı telaşlar her yerdedir, onlardan ‘kaçamazsınız’

Evet, evleneceğiniz vakit da kaygılanırsınız, birilerinden nefret ederken de. Birebir formda birinden hoşlanırken de kaygılanırsınız, bir iş başvurusu yaparken de. Telaş hayatımızın çok büyük bir kısmında kendini gösterir. Jonah kompleksinde de bunu görürüz.

Daha büyük sorumlulukların getirdiği yük bir telaş sebebidir. Birebir formda daha uygun yerlere gelindiğinde bireylerin yalnız kalma ihtimali de bir telaş sebebidir. Tüm bu tasalar, daha aksiyona geçmeden insanları geri adım atmaya iter. Pekala bu durumda ne yapabiliriz ki?

Kendinize karşı dürüst, objektif olarak başlayın:

Motivasyon sayfalarının size söylediği gerçekçi olmayan tavsiyeleri kişiliğinize oturtmak yerine, varsa pürüzlerinizi ortadan kaldırmanız gerekir. Bunun için de onları evvel bulmanız gerekir. Zira bu pürüzleri görmezden gelmeniz onları yok etmez, yalnızca üstünü örtmüş olursunuz. Bu da bir ömür kendinize palavra söyleme riskini beraberin
de getirir.

Lakin objektif bir açıdan bakarak üzerinizdeki pürüzlerin tam olarak nelerden kaynaklandığını, nasıl kaynaklandığını görür ve kabullenirseniz onlarla başa çıkma talihiniz artar ve daha kaliteli bir hayat önünüze sunulmuş olur. Bu pürüzleri dertleriniz olarak düşünebilirsiniz. Çünkü kaynağını bulursanız onları denetim altına almanız da kolaylaşır.

Bunun yanında ileriye dönük planlar yapmak da işinize yarayacaktır.

Belli amaçları gerçekleştirdiğiniz vakitlerde yanınızda kimlerin olduğu ve ne durumda olduğunuz üzere ayrıntıları evvelden belirlerseniz ileride doğaçlama yaparak kendinizi sabote etme riskiniz de giderek daha az muhtemel hâle gelir.

Son olarak Maslow’un bu mevzudaki tavsiyesi, kendinize karşı objektif olma kademesinde ilerleme katetmenizin akabinde ‘gurur ve alçak gönüllülük ortasındaki dengeyi sağladığınızdan emin olun.’

Unutmayın, her durumda ipleri elinde tutan sizlersiniz

Kaynaklar: Psikolog Nevzat SARAYCIKLI, Psychology Today, Jonah Calinawan