Orta Çağ periyodunda İslam dünyası bugünkü üzere değildi. Avrupa’da bayanlar cadı diye yakılırken İslam’ın Altın Çağı yaşanıyor ve bilim hususlarında değerli çalışmalar yapılıyordu. Bu çalışmalara imza atan en değerli isimlerden bir tanesi de İbn-i Sina’dır. Bugün bile dünyada tıbbın babası olarak bilinen İbn-i Sina, yaşamı boyunca tıp başta olmak üzere pek çok bilim konusunda değerli eserler vermiştir.
- Reklam -
İbn-i Sina hem bir din alimi hem de bir bilim insanıydı. Bugün iki farklı dünya görüşü olarak nitelendirdiğimiz durumları başarılı bir halde harmanlanmayı bilen İbn-i Sina, bilimi bu açıdan kıymetlendirerek sınıflandırmıştır. Yapıtları yüzlerce yıl boyunca tüm dünyada ders kitabı olarak okutulan İbn-i Sina kimdir gelin yakından bakalım ve yaptığı çalışmalar üzerinden kendisini daha yakından tanıyalım.
Babası da kendisi üzere bir bilim insanı olan İbn-i Sina kimdir?
Bazı kaynaklarda 980, kimilerinde 979 yılında doğduğu söylenen İbn-i Sina ya da bir başka ismiyle Ebu Ali Sînâ, bugün Özbekistan hudutları içerisinde yer alan Buhara kentinde dünyaya geldi. Şii İsmaili mezhebine mensup olan babası Abdullah bin Sina, Samani İmparatorluğu’nun saray katiplerindendi ve birebir vakitte bir bilim insanıydı.
- Reklam -
Eğitimine ve yapıtlarına geçmeden evvel İbn-i Sina’nın yaşadığı devri hatırlamak gerekiyor. Horasan ve Orta Asya bölgesinde hükümran olan Samani Hanedanı ile Batı İran ve Irak bölgesinde hükümran olan Büheyviler sayesinde Müslümanlar zenginlik dolu bir barış periyodu yaşıyorlardı. İslam’ın Altın Çağı olarak isimlendirilen bu devirde Kindî, Fârâbî, Hârizmî, Battânî, İbn-i Heysem, Birûni, İbn Rüşd, Cezerî, Gazzâlî, Nasîrüddin Tûsî, İbn Battuta, İbn Haldun, Uluğ Beyefendi üzere pek çok değerli bilim insanı yaşamış ve eser vermiştir.
İbn-i Sina din eğitimiyle yetinmedi ve bilime merak saldı:
İbn-i Sina periyodun tüm Müslüman çocukları üzere birinci olarak Kuran-ı Kerim ve hadis eğitimi aldı. 10 yaşında hafız oldu. Tabii öğrendikleri önünde yeni kapılar açtı. Zaten babası da bir bilim insanı olduğu ve da’i ismi verilen İsmaili mezhebinin din adamlarıyla iç içe olduğu için bilim dünyası hakkında az çok bilgisi vardı.
Geometri, mantık, sarf, fıkıh, doğabilim, tıp bahislerinde babasından eğitim aldıktan sonra dönemin ünlü alımlarından olan Natili’den ve İsmâil ez-Zâhid’den eğitim gördü. Onu bugün bile hala anıyor olmamızın nedeni ise Kuşyar isimli bir tabipten dersler almasıdır. Aldığı bu dersler sayesinde kendisi epey genç yaşta tıp konusunda bir uzman olmuştur.
Prensi mevtten kurtarınca hayatı değişti:
Dönemin Buhara prensi hastalandığı sırada sarayda olan İbn-i Sina, tıp bilgisini kullanarak genç prensi iyileştirince henüz 17 yaşındayken saray kütüphanesine erişme talihi yakaladı. Eşi gibisi görülmemiş yapıtların olduğu bu kütüphanede İbn-i Sina; Aristotales, Mahmud el-Messâh, Ebû Muhammed İsmâil ez-Zâhid, Abdullah en-Nâtilî, Porfirios, Öklid, Batlamyus üzere isimlerin yapıtlarıyla tanıştı.
Babası ölüp Samani Hanedanı da sonlanınca İbn-i Sina Ürgenç kentine gitti ve burada bilim çalışmalarını sürdürdü. Hükümdar Kabus, İsfahan Valisi, Ebu Cafer üzere isimlerin hizmetinde ömrünü geçirdikten sonra kolit hastalığına yakalandı. Ömrünün son günlerini Kuran-ı Kerim okuyarak geçiren İbn-i Sina, 1037 yılında hayatını kaybetti.
İbn-i Sina neyi icat etmiştir?
İbn-i Sina’nın icadı bir alet değil, fikir olmuştur. Kendisi bilimi sınıflandırmış ve üçe ayırmıştır. İbn-i Sina’ya nazaran bilim; tabiat bilimlerinden, metafizikten ve mantıktan oluşur. Yani bilim biçimsel olarak unsurdan ayrılabilir, hususla birlikte olabilir ve bazen de unsurdan başkadır.
Akıl konusundaki niyetlerinde Aristoteles ve Farabi’den ayrılan İbn-i Sina, beş çeşit akıl tanım etmiştir. Zorunlu olanları bilen akıl, anlamayı sağlayan akıl, her beşerde bulunmayan kutsi akıl, kendisine verileni kabul eden akıl ve makul olanları kavrayan akıl. Bu açıdan baktığımızda İbn-i Sina, Platon idealizmi ile Aristoteles deneyciliğini bir ortada değerlendirmiştir.
Bir Müslüman olarak İbn-i Sina, metafiziğin temel konusunu Allah yani mutlak ulu varlık olarak yorumlamıştır. Varlığı da üçe ayırmış ve mümkün varlık, zarurî varlık, özü gereği gerekli olan varlık olarak sınıflandırılmıştır. Allah’a, varlığı mecburî olan olarak yaklaşma fikri İbn-i Sina’ya mahsustur.
İbn-i Sina’nın ruhbilime yaklaşımından da bahsetmek gerekiyor. Kendisi ruhbilimi; akıl ruhbilimi, deneysel ruhbilim ve gizemci ruhbilim olarak sınıflandırarak bunların metafizik ile fizik ortasında bağ kurduğunu savunmuştur. Müziğin güzelleştirici gücünü de savunan İbn-i Sina, müzik hakkında da pek çok eser vermiştir.
Bilinen İbn-i Sina yapıtlarından kimileri:
Bildiğimize nazaran İbn-i Sina hayatı boyunca 200’e yakın kitap yazmış; 240’ı günümüze kadar gelen 150’si ideoloji, 40’ı tıp bahisli 450’ye yakın makale kaleme almıştır. Düzgünleşme Kitabı olarak bilinen Kitabü’ş-Şifa, Tıbbın Kanunu olarak bilinen El-Kanun fi’t-Tıb, Kurtuluş Kitabı olarak bilinen Kitabü’l-Necat, Ahlak Konusunda Kitapçık olarak bilinen Risale fi-İlmi’l-Ahlak ve İşarat ve’l-Tembihat en kıymetli yapıtları ortasındadır.
Kitabü’ş-Şifa ve El-Kanun fi’t-Tıb isimli yapıtları, 1650’li yıllara kadar Montpellier ve Louvain üzere kentlerin üniversitelerinde tıp eğitimi alanlara ders kitabı olarak okutulmuştur. Batılılara nazaran kendisi Orta Çağ biliminin kurucusudur. Büyük Üstat, Tıbbın Babası üzere isimlerle anılması da bu nedenledir.
İbn-i Sina, yaptığı çalışmalarla karanlığı aydınlatan bir isim olmuştur:
İbn-i Sina bir hekim, astronom, düşünür, müellif ve alımdır. Felsefe üzere İslam’ın Altın Çağı öncesi batı dünyasının elinde olan bahisleri doğunun ve İslam’ın bakış açısıyla kıymetlendirerek tahminen de binlerce yıl düşünseler batılıların aklına gelmeyecek görüşler ortaya sürmüştür.
Orta Çağ Avrupasının en karanlık devrinde, bayanların cadı diye yakıldığı yıllarda İbn-i Sina yüzlerce yıllık el yazması metinleri inceleme ve üzerine fikir yürütme talihi bulmuştur. Yaptığı çalışmalar sayesinde bilim dünyasına felsefi bir açıdan yaklaşarak aslında bilinenden çok daha farklı bir yol olduğunu göstermiştir.
Elbette İbn-i Sina demek tıp demektir. Kendisinin tıp alanında yaptığı çalışmalar 700 yıla yakın sadece doğuda değil, tüm dünyada temel ders kitabı olarak okutulmuştur. Eserleri sayesinde bir tıp standardı belirlenmiştir. Hatta o denli ki bu temel prensiplerin büyük bir kısmı bugün hala tıp fakültelerinde anlatılmaktadır.
İslam’ın Altın Çağı’nın en kıymetli isimlerinden olan bilim insanı İbn-i Sina kimdir, neyi icat etmiştir, yaptığı çalışmalar nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Ortadan geçen bin yılı bu kadar berbat kıymetlendirmiş olmamız ne yazık.
