Bir fil yavrusu videosuna denk geldiyseniz muhtemelen ne kadar şirin olduklarını düşünmekten kendinizi alamamışsınızdır. Bu süper canlılar şirin oldukları kadar epey zekiler de. Fillerin yaşadıkları bölge, zekalarının bu kadar kıvrak olmasında bir etken olabilir. Zira avlanma riskinden kaçınabilmek için bilgileri işleyerek yeri geldiğinde hatırlayabilen bir beyne sahip olmaları, hayatta kalmaları için gereklidir.
- Reklam -
Bu şirin hayvanların 4.5 kg yükünde, en az insan beyni kadar kuvvetli, dahiyane ve anıları kaydeden belleği sizce en fazla ne kadar güçlüdür? Gelin, birlikte inceleyelim.
“Filler asla unutmaz” kelamı, bilimsel olarak yanlışsız kabul ediliyor.
- Reklam -
Filler, bulundukları sürüleri tanıyorlarken bir öbür sürüdeki 30’a yakın farklı filleri görerek ya da koklayarak ayırt edebilme yeteneklerine sahipler. Bu yetenek, göç vakitlerinde ya da düşman olma potansiyeli olan başka fillerle karşılaşıldığında çok yararlı oluyor.
Ayrıca tehlikenin geldiğine dair ipuçlarını hatırlayıp ayırt da edebiliyorlar. Bunların yanında ziyaretlerinden çok uzun bir mühlet sonra bile yerleri hatırlayabiliyorlar.
Tıpkı insan üzere birçok anıyı hatırlıyorlar.
Fil hafızasının en farklı kısmı ise hayatta kalmayla alakasız olan anıları da tutması. Filler yalnızca kendi sürüsündeki üyeleri hatırlamakla kalmıyor, birebir vakitte onlarda güçlü bir izlenim bırakan diğer canlıları da hatırlıyorlar.
Mesela, birlikte sirkte kısa mühlet şov yapmış iki fil, 23 yıl sonra yolda karşılaştıklarında seviniyorlar. Kendi çeşitlerinin dışında da canlıları tanıyabiliyor, arkadaş oldukları insanları da seneler sonrasında hatırlıyorlar.
Filler, en büyük beyne sahip kara hayvanlarıdır.
Uyarıcılara yanıt vermekten daha fazlasını yapan fillerin beyinleri epeyce büyüktür. Tıpkı vakitte etkileyici bir ensefalizasyon (beyin büyümesi) katsayısına da sahipler. Bu, bir hayvanın bedenine oranla olması beklenen beyin büyüklüğüdür.
Ayrıca fillerin IQ’su neredeyse şempanzelerinki kadar yüksektir. Yani beyinleri, bizim beynimiz kadar nörona ve sinapse, çok gelişmiş bir hipokampus ve serebral kortekse sahiptir.
Olası bir kuraklık durumunda, hafızaları daha kıymetli bir hal alıyor.
Biology Letters’ın 2008’de yaptığı bir araştırmada; yaşlı fillere sahip olan sürülerin, bölgede yaşanan kuraklıktan daha kolay bir halde kurtuldukları kanıtlanmıştır. Bu yaşlı fillerin, sürünün evvelki kuraklıktan nasıl kurtulduğunu hatırlayarak sürüyü başarılı biçimde suyun bulunduğu ortama götürdükleri gözlemlendi.
Araştırmada gözlemlenen öbür bir sürüyü ise genç bir dişi fil yönetiyordu. Sürü, su bulmak için seyahat etmek yerine olduğu yerde kalmayı tercih etti ve yavrular o sene içinde %63 oranında mevtle karşılaştılar. Bu oran, kuraklıkta ise yalnızca %2’dir.
Araştırmalara nazaran, yaşlı dişilerin hafızaları sürüler için epeyce gerekli.
Konuyla alakalı araştırmayı yürüten O’Connell, dişi fillerin hafızasıyla alakalı “Bu nedenle, kıymetli bilgi depoları olarak daha eski dişilerin ehemmiyeti vardır. Uzun vadeli belleğin direkt hayatta kalmaya neden olabilmesinin nedeni de budur.” diyor.
Biological Sciences dergisinde 2011 yılında yapılan çalışmada, genç fillerin erkek aslanların kükreyen seslerine gereğince reaksiyon göstermediğini, evvelki aslan akınlarını hatırlayan daha yaşlı fillerin ise savunma durumları aldığını göstermiştir. Bu da fil hafızasında yaşın da kıymetli olduğunu gösteriyor.
Benzersiz beyin yapıları, hafızalarını ortaya çıkaran şey olabilir mi?
Colorado Koleji’nde nörobilimle ilgilenen psikoloji profesörü Bob Jacobs, fillerin kortikal nöronlarının öteki türlerinkinden büsbütün farklı olduğunu söylüyor. Bu nöronların özelliklerinin, fillerin anıları üzerinde dikkatle düşündüklerini gösterdiğini de ekliyor.
Kara memelileri ortasında da hem cüsse hem de beyin olarak en büyüğüne sahip olan fillerin, temporal lobu (hafızayı kodlayan kısım) çok büyüktür.
Hafızalarından daha kıymetli şey ise empati yetenekleri ve her şeyi hissedebilme eğilimleridir.
Filler, insan dışındaölülerinin yasını tutan, kayıplarının akabinde üzülen, ölülerine merasimler yapıp mezarlara ziyarete giden tek hayvanlardır. Aynı vakitte kendileri dışında başka tipler için de telaş duyabilecek kadar hassastırlar.
Çalışmalar ışığında gördüğümüz kadarıyla empati duygusu epeyce yüksek bu hayvanlar, yaralı insanları korumak için başlarında beklemiş ve hortumlarıyla onları sakinleştirmeye çalışmıştır.
Diğer bir yandan, fillerin insan köylerine düzenlediği atakların çoğu yoğun müsaadesiz avlanmalardan ya da ayırmalardan sonra gerçekleşiyor. Bu da saldırıların intikam amacıyla yapılıyor demektir.
Kendilerinin farkında olan mükemmel bir cins.
Filler, tüm bu özelliklerinin yanında bir de kendilerini aynada tanıyabilen nadir hayvanlardandır. Bu da, onların şuurlu zeki ve duygusal canlılar olduğunu gösteriyor. Lakin maalesef dünyada fillere “merhametli” davranıldığını pek söyleyemeyiz.
Özellikle Asya’da ömür alanlarının yok edilmesi, Afrika’da fil dişi avları ve tüm dünyadaki makus bakım ve esaret yüzünden çok acı çekiyorlar. Fillerin böylesi olağanüstü canlılar olduğunu bilmemize karşın gereken tedbiri alarak onlara daha inançlı hayat alanları sunmalıyız.
John Donne’un “doğanın büyük şaheseri” olarak tanımladığı fillerin dünyada varlıklarını korumak için üzerimize düşen, bu harikulade canlılara güvenli bölgeler oluşturarak kuşaklarının devamını sağlamak olacaktır.
